Het gebouw

De Pelikaankerk in Leeuwarden-West kon op 19 juni 1932 in gebruik worden genomen. Het kerkgebouw met nevenruimten was verrezen nabij een pleintje aan de al bestaande Pelikaanstraat. De naam van de kerk lag voor de hand, te meer daar de pelikaan een oud Christus symbool is: de pelikaan voedt haar jongen met haar eigen bloed.

In 1930 had het kerkbestuur enkele architecten uitgenodigd een plan te maken. De begroting van het plan van architecten Egbert Reitsma lag het dichtst bij het beschikbare bouwsom en Reitsma had bovendien al naam gemaakt als bouwer van Gereformeerde kerken. De eerste steen kon op 1 oktober 1931 worden gelegd. Tijdens de bouw moesten, genoopt door de crisissituatie, enige bezuinigingen worden doorgevoerd. Zo zijn de daken met pannen gedekt in plaats van de geplande leien en is er nooit een torenuurwerk geplaatst.

De Pelikaankerk was is haar blokkige gedaante volstrekt nieuw. Het kerkgebouw had een allerminst voor de hand liggende vorm en de reactie van de gemeenteleden waren destijds dan ook aarzelend. Er werd dan ook gehoord: “Wij kerken toch niet een cinema?”.

De in 1892 geboren Egbert Reitsma kreeg zijn opleiding bij de architect Jacob Londen in het Gooi en daarna bij Willem Kromhoud in Rotterdam. Terug in het noorden ontwierp Reitsma in 1920 samen met zijn vader de Gereformeerde kerk van Munnekezijl. Daarna volgden o.a. gereformeerde kerken in Kollum 1942), Appingedam en in Andijk (1938). De laatste was net voltooid toen de Leeuwarder opdracht volgde.

Vanaf de kerk van Kollum blijkt Reitsma in groeiende mate aanhanger van de Amsterdamse school, ofwel het baksteen expressionisme te zijn; en wel op een heel persoonlijke wijze.

Baksteen in verschillende nuance zijn nu een horizontaal, dan eens verticaal verwerkt, de ene keer met strekken – de lange zijde van de steen – de andere keer met koppen – de korte zijden – en dan ook nog met lagen die reliëf vertonen.

De Pelikaankerk kan stellig gerekend worden tot een product van de Amsterdamse school van het baksteen expressionisme en wel van de kubistische stroming. Blokvormige massa’s overheersen. Het metselwerk met verdiept liggende horizontale voegen versterkt die zware indruk. Het metselwerk is bij het onderste gedeelte uitgevoerd in mondsteen. Dat is een gesinterde warm roodbruine en hier en daar kromgetrokken steen, die levendig muurwerk oplevert.(foto)

Het overige muurwerk is van rode streng pers steen in twee nuances.

De stoere massawerking kreeg een verticale tegenhanger met de slanke toren zonder spits aan de zuidzijde. De ingangspartij bestaat uit een brede diepe portiek die op twee zware, ronde, gemetselde pijlers van mondsteen rust.

Aan de noordwest zijde staat de kosterswoning. 

De Pelikaankerk vertoont in hoofdvormen een fraai spel van horizontaal, verticale en diagonale bewegingen, een spel dat in de expressie detailleringen is voortgezet.

De vensterreeksen in de zij-apsiden kregen kleurige glas in lood. De middenvelden met glas in pastel tinten, bovenin met hoge kleurige, geometrische abstracties en onderaan met vertellende gebrandschilderde taferelen. Reitsma was niet alleen architect, maar paste in zijn architectuur, als het even kon, kunst toe die hij dikwijls zelf ontwierp.

Hij was lid van de expressionistische Groninger kunstenaarsgroep De Ploeg. Zowel de abstracte als de figuratieve kunsttoepassingen in de Pelikaankerk kunnen tot DE Ploeg kunt worden gerekend. De beeldverhalen aan de onderzijde van de ramen verbeelden de dynamiek van allerdag. Enkele voorstellingen kunnen bijbels worden geduid, de andere zijn werelds. Het uitvoerende glasbedrijf staat vermeld in het tafereel van de ploeger. Daarin staat ’N E Groningen 1932’, de Noord-Nederlandse Elektrische glasslijperij die meer glazen voor Reitsma en andere architecten uitvoerde.

De Pelikaankerk is een bijzonder voorbeeld van kubistisch expressionisme of Amsterdamse school te noemen en wel in de persoonlijke verwerking van Egbert Reitsma. Tot in de details is het een fascinerende kerk. De kerk is grotendeels nog gaaf. Uitwendig zijn tussen de pilaren een glazen pui geplaatst. Binnen zijn de banken door stoelen vervangen en is wat meubilair uit het liturgisch centrum verdwenen. Verder is alles origineel. Daarom is de kerk een paar jaar geleden geplaatst op de rijkslijst van beschermde monumenten.